İyilik Artık Burada Yaşamıyor...

İnsanlar genellikle hayatlarındaki davranış ve ilişkileri dostluk, arkadaşlık, iyi niyet gibi temellere dayandırmayı severler. Ancak işin özüne bakacak olursanız, aslında durumun çok daha basit ve gerçekçi olduğunu görürsünüz.

            İnsanın bütün davranışlarının temelinde tek ve basit bir dürtü vardır; “çıkar”. Ancak günlük hayatta çıkar diyerek basitçe geçiştirdiğimiz sözcük, aslında bir çoğumuzun zihninde çağrışan anlam evreninden biraz daha farklı ve karmaşıktır. Basitçe çıkar diyerek kestirip attığımız; maddi menfaat, seksüel tatmin gibi unsurlar ancak çıkar kavramının alt başlıklarını teşkil ederler.

            Peki çıkar nedir? Maddi menfaat, seksüel tatmin, anlık sağlanan menfaatler ve uzun vadeli menfaatleri de içeren çıkar kavramı aslen kişinin davranış sonucu elde ettiği bütün maddi ve manevi tatminler ve faydalar ile bu davranış seebiyle katlandığı bütün maddi ve manevi maliyetler arasındaki pozitif veyahut negatif farktır.

            Bu kadar kavramsal bir girişin ardından hepinizin zihninde yukarıda bahsettiklerimin daha kolay canlanabilmesi için basit somut bir örnek ile konuyu bağlayalım istiyorum. Varsayımımızda birbirleri ile arkadaşlık (seksüel içerik barındırmayan) ilişkisi içerisindeki Ahmet ve Filiz’ in durumlarını değerlendirelim.

            Ahmet bu arkadaşlık ilişkisi içerisinde Filiz’ in dertlerini dinlemekte, ödevlerine yardımcı olmakta, hatta sınavlarda Filiz’ e kopya vererek yardımcı olmaktadır. Bu durumda Ahmet çevresindeki insanların veya Filiz’ in değerlendirmesinde olduğu gibi iyiniyetli ve yardımsever bir insan değildir. Yani iş, özünde bu kadar basit ve iyi(!) değildir.

            Ne demek istiyor bu adam diye düşünenler için ana fikri basit bir cümle ile sizlere aktarayım; insan çıkarlarının peşinde koşan basit bir varlıktır. Yani Ahmet, Filiz ile içinde bulunduğu arkadaşlık münasebetinden fayda ve tatmin elde etmektedir.

            Freud’ yen olduğumu düşünen sevgili okurlar için hemen yerinde bir açıklama yapayım; hayır, kesinlikle Freud’ yen değilim.  Bence hayattaki herşey fiziksel ihtiyaçlarla (bazılarının düşündüğünün aksine Freud herşeyi seks güdüsü ile açıklamaz. Eserlerinde ağır basan tema fiziksel ihtiyaçlar ve tatmindir.) açıklanabilecek kadar basit değildir.

            Yukarıda çıkar kavramının tanımını verirken kavramın manevi çıkarları da içerdiğine değinmiştim. Bu örnek üzerinden Ahmet’ in sağladığı veya sağlayabileceği çıkarların bazılarını ufak bir liste yapalım ve gerisini siz sevgili okurların hayalgücüne bırakayım isterseniz. İşte bahsettiğimiz muhtemel çıkar kalemleri;

1.      Ahmet’ in Filiz ile seksüel bir aktivite içerisinde olmadığını biliyor olmamız, Ahmet’ in böyle bir beklenti içerisinde olmadığını da bildiğimiz anlamına gelmez.

2.      Ahmet Filiz’ den yemek ısmarlama, hesap ödeme, hediyeler vb. maddi menfaatler sağlıyor olabilir.

3.      Filiz’ in arkadaş çevresindeki popülaritesi Ahmet’ e çıkar sağlıyor ve bu popülariteden faydalanıyor olabilir.

4.      İleride Filiz’ in sosyal konumunun sağladığı faydalardan yararlanma arzusunda ve düşüncesinde olabilir.

5.      Çok uzatmadan son ve aslında masum olduğunu toplumca kabul ettiğimiz için çıkar gibi zihinlerde “kirli” ve olumsuz algılanan bir tanımın içerisine genellikle sokmadığımız bir olasılıkla bu basit listeye son verelim. Ahmet, basitçe Filiz’ in dostluğu ve sohbetinden kendisine bir fayda sağlıyor olabilir.

Evet sevgili okurlar, basit bir dostluk ilişkisini çıkar temeline oturttuğum için şu anda bana kızanlarınız olduğundan eminim. Ama maalesef işin özü budur. Kimse, eğer çıkarı yoksa başkasına en ufak bir iyilik yapmaz. Yani işin özünde, iyilik denilen bir şey mevcut değildir. Bizler çıkarlarımızın esiriyizdir yalnızca. (Başka bir cümleyi andırdı sanırım.)